Petrolün oluşumu...
Petrol eski deniz diplerine çöken hayvan ve bitkilerin üzerine tabii
olaylarla yer tabakalarının yığılması ve meydana gelen bu havasız ortamda uygun,
ısı, basınç altında bakterilerinde yardımı ile teşekkül eder. Bundan milyonlarca
yıl önce mevcut kıtaların büyük bir kısmı denizlerle kaplıydı. Bugün denizlerde
yaşayan bitkilerin o zaman yaşayan benzerleri, zaman zaman öldükçe tabaka-tabaka
denizin çamurlu dibinde biriktiler ve bakterilerin etkisi ile çürümeye
başladılar. Bir yandan da bunların üzeri tabaka tabaka çamur, kum, alüvyonla
örtüldü. İşte tortul kütleler böylece meydana geldi. Bu tabakaların altında
kalan hayvan ve bitkiler zamanla yağ damlacıkları ve gaz kabarcıkları haline
geldiler. Yine milyonlarca yıl sonra yer kabuğunun hareket etmesi, kıvrılarak
yükselmesi ile deniz altındaki karalar yükselip kıtaları meydana getirdiler.
İşte bu hareketler esnasında, basınç altında kalan petrol, boşluklu ve geçirgen
(porous ve permeable) ortamlara doğru göç etti ve Rezervuar dediğimiz bir yerde
birikti. Petrolün içinde oluştuğu taşlara, petrolün anataşı adı verilir. En iyi
anataşlar olarak; killi-kalkerli (marn) taşlarla, kalkerler (kireçtaşı)
bilinmektedir. Petrol hiç bir zaman yer altında petrol havuzunda birikmez,
toplanmaz veya birilerinin dediği gibi yer altında petrol denizi, petrol
okyanusu yoktur. Yer altında rezervuar denilen kumtaşları veya kireçtaşları
içerisinde bulunur.
etrol kimi zaman yeryüzüne sızar. Eski zamanlarda, örneğin
Mezopotamya uygarlıklarında
bu tür petrolün kullanıldığı bilinmektedir. İlk petrol kuyusu ABD’de açılmıştır
(1859). Böylece başlayan petrol sanayii hızla ilerlemiş ve günümüzde dünya
çapında tüketilen enerjinin yarısı petrolden sağlanır olmuştur.
Petrölün Yeraltında
oluşumu...
Anataş içerisinde meydana gelen petrol, zamanla üstüne yığılan yeni yeni
tabakaların basıncı ve arz kabuğunda meydana gelen çeşitli hareketlerin etkisi
altında, sıkışır ve daha bol gözeneği (porozitesi) bulunan taş ve tabakalara
doğru harekete geçer. Pek çok fizik ve kimya olaylarının da rol oynadığı bu
harekete "göçetme" veya migrasyon denir. Petrolün migrasyonu, artık daha ileri
(yani daha müsait) bir yer bulamayıp ta toplandığı yere kadar devam eder. Petrol
için "son durak" yeri, petrolün, içinden sondaj yapılarak çıkarıldığı yerdir ve
buraya haznetaşı denir. Ekonomik değerde petrol, ancak haznetaşından elde
edilir. O halde iyi bir haznetaşı, çok petrol alabilen bir hazne demektir. En
iyi haznetaşı olarak kum, kumtaşı ve kalkerler bilinmektedir. Bu taşların içinde
nispeten bol gözenekler vardır ve bütün bir taş hacminin bazen % 45 oranını
teşkil ederler. Yani bu gibi ideal (porozitesi en fazla) taşlar içerisinde
petrol toplanacak olursa, en fazla taş hacminin % 45 kadar petrol toplanır
demektir. Halbuki gerçekte bu oran çok daha düşüktür. Örneğin; Günümüzde % 10-15
0ranında porozitesi bulunan kireçtaşları ve kumtaşları içinden petrol
çıkarılmaktadır. Porozitesi çok olan her taş veya kayaç her zaman iyi bir
rezervuar taşı teşkil etmez. Örneğin; sünger taşının porozitesi bol olmasına
rağmen boşlular arasında geçirgenlik (permabilite) olmadığı için iyi bir
rezervuar taşı değildir. Kısacası iyi bir rezervuar taşı içerisinde bol
gözenekleri olan ve bu gözeneklerin birbirleri ile bağlantıları olan taştır. Bir
petrol rezervuarı üç kısımdan oluşmuştur. (1) Rezervuar taşı, (2) Rezervuar
boşlukları veya porozitesi, (3) Rezervuar kapanı veya petrol strüktürü.
Rezervuar taşı ve rezervuar boşluklarından yukarıda detaylı olarak bahsedildi.
Şimdide petrol kapanı veya petrol strüktüründen bahsedecegiz. Denizel menşeli
sediman (tortul) tabakaları içinde meydana gelmiş olan petrolün, ekonomik bir
değer taşıyabilmesi için, haznetaşları içerisinde toplanması ve hava ile temas
etmemesi şarttır. Çünkü bu takdirde petrol okside olur, hafif kısımlar uçar,
geriye asfalt kalır. Kalan bu petrolün yeryüzüne çıkartılması imkansız olur ki
petrolcü dilinde buna ölü petrol denir. İşte petrolü toplu halde içinde tutan ve
aynı zamanda koruyan özel yapılara strüktür adı verilir; bir nevi tabaka
şeklidir. Petrolün içinde toplandığı strüktür yapıları (petrol kapanları) iki
yoldan meydana gelebilirler: Ya tektonik olaylar neticesinde veyahut ta
stratigrafik (tabakalaşma) olayları sonunda. Stratigrafik kapanların oluşu,
denizlerin karalara hücum etmesi transgresyon veya geri çekilmesi regresyon
olaylarıyla yakından ilgilidir. Esas önemli kapanlar, tektonik oluşlu
yapılardır. Bunları meydana getiren tektonik olaylardır ve arz kabuğunu kıvrımlı
veya kırıklı (fay, horst, graben) hale sokarak, petrolün toplanması için bol
gözenekli yapılar meydana getirmiştir. Pek çok çeşitleri bulunan strüktür
yapılarından en önemlileri şunlardır. (A) Antiklinal kapanları (B) Fay kapanları
(C) Tuz domları kapanları
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder